Financiële onzekerheid in MPB

Afgelopen donderdag was het weer zover: het jaarlijkse ritueel van de behandeling van de Meerjaren Programma Begroting (MPB). Ik neem u graag aan de hand mee van voorbereiding tot uiteindelijk onze instemming met de begroting na initiële teleurstelling en aarzeling over de betaalbaarheid van alles.

Voorbereiding

De voorbereiding was dit jaar in een ander jasje gestoken. Technische vragen die voorheen schriftelijk konden worden ingediend, werden in een Politiek Markt (PMA) zoveel als mogelijk mondeling door onze ambtenaren beantwoord. In een volgende PMA vond de eerste inhoudelijke bespreking plaats en konden al vast amendementen en moties worden aangekondigd. Deze bespreking ging – na een algemene ronde – aan de hand van de vier thema’s van Brede Welvaart, het concept dat deze raad heeft omarmd om de planning- en controlcyclus vorm en inhoud te geven. Eindelijk was het dan afgelopen donderdag 9 november zo ver dat de besluitvorming over de MPB op de agenda stond, inclusief door de fracties ingediende amendementen en moties.

Financiële onzekerheid

De PvdA-fractie maakt zich wij grote zorgen over de financiën. Het rijk laat veel onduidelijkheid bestaan over de jaren vanaf 2026, ook wel ravijnjaar genoemd. Gemeenten moeten hier mee ‘dealen’. Het college heeft een – in goed Nederlands – midterm review en een nieuw-voor-oud-discussie in het voorjaar van 2024 aangekondigd. Wij ondersteunen dit voornemen. Een evaluatie van waar wij staan met de uitvoering van het collegeakkoord. Een frisse, onbevangen blik op het bestaande beleid met oog op andere, noodzakelijke investeringen en dat in het licht van de financiële onzekerheid.

Reeds bij de behandeling van de Voorjaarsnota 2023 hebben wij als PvdA-fractie de nadruk gelegd op deze onzekerheid. We weten niet wat de komende jaren ons precies zullen brengen, maar gezien de onvoorspelbaarheid weten we wél dat we wendbaar zullen moeten zijn. Die wendbaarheid zit in een Algemene Reserve van voldoende omvang. Bij de Voorjaarsnota 2023 hebben wij, en ook andere fracties, hierop gewezen. Onvoorspelbaarheid vraagt om voorzichtigheid, opdat er voldoende middelen blijven om noodzakelijke, onontkoombare uitgaven te kunnen doen en wendbaar te blijven.

Amendement ‘Uitstellen investeringen’

Met dit in het achterhoofd heeft de PvdA-fractie vervolgens de voorstellen voor investeringen in de MPB 2024-2027 gelezen. Daarbij lieten wij ook de waarschuwingen van de concern controller goed op ons inwerken. Dit leidde ertoe dat wij een amendement hebben opgesteld, die wij als PvdA-fractie mede hebben ingediend namens D66 en WIJ Apeldoorn, die dezelfde zorgen delen. Centraal in dit amendement staat de risicobeoordeling. Ik noemde al de midterm review en de nieuw-voor-oud-discussie die aanstaande zijn en die wij toejuichen. Maar wij hebben de woorden van de concerncontroller goed gehoord. Weliswaar oordeelt hij ook positief over het ingezette traject van midterm review en een ‘nieuw voor oud’-discussie, maar …. hij zet hier ook kanttekeningen bij die erop neerkomen dat er extra risico’s worden gelopen. Deze risico’s kunnen erin resulteren dat het vrij besteedbare deel van de Algemene Reserve kleiner is dan nu wordt aangenomen. En dit betekent dat wij minder wendbaar zijn.

In ons amendement hebben wij dan ook aan de raad voorgelegd een aantal investeringen uit te stellen tot na de midterm review en nieuw-voor-oud-discussie en eventueel weer op te nemen in de Voorjaarsnota 2024. Het betreft hier investeringen die het college niet als onontkoombaar heeft bestempeld. Aan onontkoombare investeringen willen wij als PvdA-fractie ook niet aankomen. De investeringen waarvan wij hebben voorgesteld deze uit te stellen betreffen investeringen die niet noodzakelijk dan wel niet eerder besproken dan wel onvoldoende onderbouwd zijn.

Ik heb de meerderheid van mijn collega-raadsleden tot mijn grote teleurstelling niet kunnen overtuigen. De stemming liet zien dat de meerderheid van de raad blijkbaar optimistischer is over de risico’s en de mate waarin hierop in deze MPB wordt geanticipeerd.

Amendement ‘Voorwaartse sprong’

De teleurstelling werd echter nog groter toen vervolgens gestemd werd over een amendement van de ChristenUnie en mede-ingediend door de PvdA-fractie en die van D66, WIJ Apeldoorn, BVNL Apeldoorn en 50+. Namens de PvdA-fractie had Rik Doljé veel tijd en energie in dit amendement gestopt. Wat is het geval? Bij de behandeling van de Voorjaarsnota 2023 heeft de raad de motie ‘Turn it around’ aangenomen. Het college kreeg het verzoek met een integraal (financieel) uitgewerkt voorstel te komen voor de huisvesting op korte en lange termijn van de gymnastiekverenigingen vanaf 2024. We weten dat het college stappen heeft ondernomen. In de MPB treffen we echter enkel een pm-post voor een nieuwe turnhal aan. Het huisvestingsprobleem van de verenigde gym- en turnverenigingen is urgent en de investering bestempelen wij als onontkoombaar. Tegen de achtergrond dat het college in deze MPB wel middelen heeft opgenomen voor minder urgente, ontkoombare investeringen, zoals bijvoorbeeld de beachsportaccommodatie, is het des teleurstellender dat de meerderheid van deze raad deze inconsistentie voor lief neemt. De afgelopen tijd zijn er namelijk op diverse momenten voorstellen van het college voorgelegd om middelen – zelfs voor de rest van deze raadsperiode – beschikbaar te stellen om zo het doen van noodzakelijke investeringen niet te vertragen. Ook al is nog niet bekend hoeveel de investering voor de turnhal uiteindelijk zou moeten zijn, zou met het oog op de kansen die zich voor kunnen doen en om mogelijke vertragingen te voorkomen, de raad nu al een substantieel bedrag hebben kunnen laten opnemen in de MPB. De meerderheid van de raad was ongevoelig voor dit argument; deze heeft er alle vertrouwen in dat het wel goed komt. Maar, je kunt de euro maar één keer uitgeven. Hoe mooi zou het zijn geweest als er een bestemmingsreserve voor deze nieuwe turnhal zou zijn gerealiseerd, gevuld met bedragen van ontkoombare investeringen zoals die voor een beachvolleybalaccommodatie? En ten principale zijn de gedachten achter deze bestemmingsreserve voor een turnhal niet anders dan de gedachten achter de inrichting van het Apeldoorn Ontwikkelt Fonds.

Een tweede teleurstelling maakte zich meester van de PvdA-fractie.

Amendement ‘AOF-onrendabele top betaalbare woningen’

Een derde amendement opgesteld door ons fractielid Martine Berends betrof een simpel verzoek, een verzoek zonder financiële gevolgen. In de MPB zijn doelen en criteria opgenomen voor het Apeldoorn Ontwikkelt Fonds (AOF). Het amendement hield in het expliciet opnemen als vijfde doel de ontwikkeling en onrendabele top van betaalbare woningen. Diverse overwegingen liggen ten grondslag achter dit amendement. Ten eerste staat de realisatie van betaalbare woningen onder druk door diverse ontwikkelingen waaronder de stijgende bouwkosten. Ten tweede is er een grote vraag naar betaalbare woningen, veel van onze inwoners hebben moeite hebben met het vinden van (passende) huisvesting. Ten derde, ‘Stadmaken’ is één van de speerpunten van het onder Brede Welvaart vallende programma Leefomgeving. Een onderdeel daarvan is bij te dragen aan de onrendabele top van betaalbare woningen. Ook voor dit amendement  kregen wij de handen niet op elkaar. Een derde teleurstelling.

Besluit over MPB 2024-2027

Met z’n drieën deelden wij na behandeling van de amendementen en moties onze teleurstellingen. Van de oppositie was slechts een enkele ervan aangenomen. De behandeling deed ons denken aan de eerste jaren van de vorige raadsperiode.

Op het late uur moesten wij vervolgens bepalen of wij ondanks deze teleurstellingen konden instemmen met de MPB 2024-2027. Na ampel beraad besloten wij drieën – met moeite – toch in te stemmen, omdat ook wij zien dat een groot aantal onontkoombare investeringen moeten worden gedaan. Het gaat in de MPB voor 2024 om een bedrag van €744 miljoen. En let wel: daar zit ook de €65.000 structureel in die 13 onderwijsachterstandsscholen ontvangen als extra budget (€5000 per school van de gemeente en nog eens €8000 per school van het Jeugdeducatiefonds). De uitwerking van onze motie die bij de Voorjaarsnota 2023 is behandeld: Elk kind verdient een gelijke kans. Toch?

En laat ik dan met dit kleine succesje eindigen en de politieke zegeningen van 2023 gaan tellen.

Chris Schouten, Fractievoorzitter PvdA Apeldoorn